meirion dolgellau

Diolch i'r canlynol a fu o gymorth mewn amryw ffyrdd wrth roi'r cofnodion ar y dudalen hon at ei gilydd:

Eryl Roberts;

Mae hon yn dudalen fyw, ac felly yn cael ei hadeiladu a'i diweddaru o hyd. Ymddiheurwn felly am unrhyw gofnodion anghyflawn. Os am ychwanegu at y wybodaeth ar y dudalen hon, cysylltwch.

Gallwch sgrolio drwy'r dudalen i ddarllen hanes y gystadleuaeth yn gronolegol ar ei hyd, neu gallwch glicio ar unrhyw flwyddyn o'r rhestr isod er mwyn mynd at y cofnod unigol. Bydd clicio ar enwau'r beirdd yn mynd â chi at eu bywgraffiadau.

1880
1881
1882
1883 Robert Arthur Williams (Berw)
1884 John Cadvan Davies (Cadvan)
1885 NEB YN DEILWNG
1886 Robert Owen Hughes (Elfyn)
1887 J. Vincent Stevens
1888 William Thomas (Gwilym Glanffrwd)
1889 John Davies (Taliesin Hiraethog)

1890 Ben Davies
1891 Ben Davies
1892 Ben Davies
1893 Richard Roberts Morris
1894 Rhys Jones Huws
1895 Rhys Jones Huws
1896 Rhys Jones Huws
1897 Robert Owen Hughes (Elfyn)
1898 R. Athron Thomas
1899 Richard Roberts (Gwylfa)

1900 John Owen (Dyfnallt)
1901 John Jenkins (Gwili)
1902 R. Athron Thomas
1903 William Williams (Nantlais)
1904 John Owen (Dyfnallt)
1905 Evan Hermas Evans
1906 Evan Hermas Evans
1907 John Jenkins (Gwili)
1908 William Richards (Alfa)
1909 William Evans (Artro)

1910 William Williams (Crwys)
1911
1912
1913 William Jones (Gwilym Myrddin)
1914 Evan Roberts
1915 NI CHYNHALIWYD EISTEDDFOD
1916 NI CHYNHALIWYD EISTEDDFOD
1917 NI CHYNHALIWYD EISTEDDFOD
1918 NI CHYNHALIWYD EISTEDDFOD
1919 NI CHYNHALIWYD EISTEDDFOD

Sefydlwyd Eisteddfod Meirion ym 1875, ac fe'i cynhelid yn flynyddol ar y cyntaf o Ionawr, gyda chyngerdd ar noson olaf yr hen flwyddyn, yn nhref Dolgellau, Sir Feirionydd. Roedd yn eisteddfod sylweddol, amlwg a phoblogaidd yn ei dydd. Daeth yn eisteddfod gadeiriol ym 1883, pryd enillodd Berw y gadair am awdl i 'Jeremiah'.

Roedd yn gystadleuaeth boblogaidd a ffyrnig, gyda nifer o'r un enwau yn ailymddangos dros y blynyddoedd; a phenderfyniadau dadleuol weithiau yn hollti bardd, beirniad a chynulleidfa. Cyflawnwyd y gamp o ennill y gystadleuaeth hon deirgwaith yn olynol gan o leiaf dau fardd: y Parch. Ben Davies, rhwng 1890 a 1892; a'r Parch. Rhys Jones Huws. rhwng 1894 a 1896. Roedd hi hefyd yn faes ymarfer i sawl un a fyddai'n dod yn brifardd yr Eisteddfod Genedlaethol maes o law; Berw, Elfyn, Ben Davies, Gwylfa, Dyfnallt, Crwys, Gwili a Gwilym Myrddin.

1883

ROBERT ARTHUR WILLIAMS
(BERW)
LLANFIHANGEL

TESTUN JEREMIAH (AWDL)
FFUGENW AWENYDD

NIFER YN CYSTADLU 6
GWOBR ARIANNOL £10
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1883
BEIRNIAD TAFOLOG
HIRAETHOG
CYNFAEN

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Saerniwyd cadair go arbennig ar gyfer Eisteddfod Meirion 1883, y tro cyntaf i'r eisteddfod gynnig cadair i'w phrifardd. Owen Tudor, saer adnabyddus o Ddolgellau, oedd yn gyfrifol am y gwaith; adroddir yn y Llangollen Advertiser ar 8 Rhagfyr 1882 fod y gadair hon yn cynnwys darnau o bren o Geubren yr Ellyll, Nannau - sef y goeden felltigedig y bu i Owain Glyndŵr guddio corff ei gefnder, Hywel Selau, ynddi, yn ôl y chwedl -, o senedd-dŷ Owain Glyndŵr ei hun ym Machynlleth, ac o hen eglwys Sant Cadfan.

Y GERDD

Lluniodd Berw awdl i'r proffwyd Jeremiah (c. 670-550 CC); un o brif broffwydi'r Iddewon sydd hefyd yn broffwyd Cristnogol a Mwslemaidd. Gellir darllen yr awdl yn gyflawn yn rhifyn Gorffennaf 1884 o'r Geninen, (tud. 209-213 [49-53]) yma. Ceir detholiad o adran agoriadol yr awdl isod.

JEREMIAH (detholiad) - BERW

Fel prophwyd, rhoddwyd i'r hen
Ieremiah rym awen;
Ac O! na chawn genych chwi,
Dduwiau'r gân ddi-ddrygioni,
O'r nef uchod, ran fechan
O'i awen gu luniai gân:
Odli wnawn, er dilyn ol
Ei brudd enaid barddonol!

Ei Dduw welai addolwr - ynddo ef
Pan oedd wan ei gyflwr:
O Anathoth, yn weithiwr - dros Dduw da,
Caed Ieremiah 'n ieuanc dramwywr.

Yn y groth, ac yn ei gryd, - pan ydoedd,
Penodwyd efo hefyd
I Dduw'n fab, yn ddawn i fyd, -
Duw ydoedd yn dywedyd.

Fel hyn ei ddwyfol enwi - yn gyfiawn
Gafodd mewn musgrellni
Ar y fron; ac, er ei fri,
Bu'n uniawn hyd benwyni.

Y BARDD

Ganed y Prifardd Robert Arthur Williams ym 1854, ac fe'i magwyd gan ei fodryb ym Mhentre Berw, Môn. Roedd yn offeiriad ac yn fardd. Mae'n bosib mai fel beirniad y gwnaeth ei gyfraniad llenyddol mwyaf sylweddol, gan iddo feirniadu awdlau'r gadair droeon ochr yn ochr â John Morris-Jones ac eraill. Bu farw ym 1926.

Llun: Papur Pawb, 8 Medi 1894

Cofnod Berw yn y Bywgraffiadur Cymreig:

http://yba.llgc.org.uk/cy/c-WILL-ART-1854.html

1884

JOHN CADVAN DAVIES
(CADVAN)
DOLGELLAU

TESTUN ESAIAH (AWDL NEU BRYDDEST)
FFUGENW HEDD MOLWYNOG

NIFER YN CYSTADLU 6
GWOBR ARIANNOL £10
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1884
BEIRNIAD TAFOLOG
DYFED

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Cafwyd anerchiadau o'r llwyfan gan Ieuan Ionawr, Gwilym Dyfi, Twm Gwynedd, y Parch. John Meredyth, Llewelyn, Ellis Lloyd a'r Parch. D. Evans ymhlith eraill. Nodir yn adroddiad Y Dydd ar 4 Ionawr 1884 fel y bu i'r bardd gael ei gario i'w gartref yn ei gadair gan y dorf frwdfrydig.

Cyhoeddwyd nifer o'r cyfarchion barddol i Cadvan yn Y Dydd ar 11 Ionawr 1884. Y mwyaf trawiadol, o bosib, yw englyn gan fardd cadeiriol y flwyddyn flaenorol, Berw, yn 'pasio'r baton', fel petae. 'Jeremiah' oedd testun 1883:

Mae awen "Jeremiah" - genyf fi,
Ond gwn fod a'i cura;
Efe yn wir a fwynha
Hoenus awen "Esaiah".

Dyfynir rhai o'r cyfarchion eraill i'r bardd buddugol isod.

ENGLYNION - GWILYM DYFI

Heddyw yn hynod addien - o guro
'R fath gewri disgywen;
Diguraw emau'r awen,
Yn wir barch rhown ar ei ben.

Mewn rhwysgedd fe gadd heddyw - ei godi
i'r Gadair ddigyfryw;
Urddedig wych brif fardd ydyw
A mirain haul Gwyl Meirion yw.

Cadvan sy'n fri i'r cydfyd - yn enaid
Barddoniaeth o'i febyd;
Yn safon y tlws hefyd,
A bardd yn ben beirddion byd.

CADEIRIAD Y PARCH. J. CADVAN DAVIES - IEUAN IONAWR

Y gadair deg i awdwr da - roddir,
A heddwch a'i gwylia;
Heddyw'n hon haeddu wna - eistedd yn ben,
Ei hoenus awen eneiniai Eseia.

Bwriodd enaint a hufen barddoniaeth
O chwilio i degwch y weledigaeth,
A ffawd i weled llwybr proffwydoliaeth
I oruwchdiroedd yr Iachawdwriaeth, -
Odlau nef â'i bwyntel wnaeth - yn fywiog,
Asbri dihalog ddrych ysbrydoliaeth.

Hen Nadolig dry'n delyn - i siarad
Newydd siriol flwyddyn,
O law Gwr - y blaguryn
Godai Duw i gadw dyn.

Yn wyneb haul gwyn anian - a'i allu
Yr ynillodd Cadvan;
Ac wele ar ddydd Calan
Efe yw cawr uchaf cân.

Cyhoeddwyd cyfarchiad arall i Cadvan ar ffurf englyn gan Llewelyn o'r Brithdir yn Y Genedl Gymreig ar 27 Chwefror:

I gadair 'Steddfod Meirion - gwiw awdwr
Godwyd llawn rhagorion:
Yr holl feirdd heirdd, y waith hon,
Ysgydwodd i'r cysgodion.

Y GADAIR

Fel yn y flwyddyn flaenorol, Owen Tudor, y saer cadeiriau adnabyddus o dref Dolgellau, oedd yn gyfrifol am greu'r brif wobr farddoniaeth. Canodd Cadvan englynion i ddiolch iddo a mynegi ei falchder am y gadair:

I'm hwyrion heb amhariad - y Gadair
A geidw fy Nghaniad;
Deil oesau, a'i del asiad
Mor bur a Thudur, ei thad.

Cedwir awen ysblenydd - ein tadau,
Yn ein Tudur gelfydd;
Efe, am gerfiaw, a fydd
Mireiniaf law Meirionydd.

Y BARDD

Ganed John Cadvan Davies yn Llangadfan, Sir Drefaldwyn, ym 1846. Roedd yn weinidog gyda'r Wesleyaid ac yn fardd ac eisteddfodwr amlwg a llwyddiannus am flynyddoedd lawer. Tynnodd sawl helynt i'w ben pan na fu'n llwyddiannus mewn eisteddfodau - yn fwyaf enwog ynghylch pryddest Cadair Eisteddfod Meirion 1894. Cyhoeddodd bedair cyfrol o farddoniaeth yn ystod ei oes, ac fe'i urddwyd yn Archdderwydd Cymru ym 1923. Dim ond am un eisteddfod y bu yn y swydd honno, gan y bu farw yn Hydref 1923.

Llun: Cadvan gyda rhai o'i wobrau eisteddfodol (Casgliad John Thomas, LlGC)

Cofnod Cadvan yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://bywgraffiadur.cymru/article/c-DAVI-CAD-1846

1885

Neb yn deilwng

TESTUN OWAIN GLYNDWR (AWDL-BRYDDEST)

NIFER YN CYSTADLU 2
GWOBR ARIANNOL £10
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1885
BEIRNIAD DEWI WYN O ESSYLLT
DYFED

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

ERAILL YN Y GYSTADLEUAETH PARCH. THOMAS NICHOLSON, DINBYCH

Dau fardd yn unig a fentrodd gystadlu am gadair Eisteddfod Meirion ym 1885, ac ni chawsai'r beirniaid, Dewi Wyn o Essyllt a Dyfed, eu plesio rhyw lawer gan yr un o'r ddau. Fodd bynnag, daethant i'r penderfyniad i ddyfarnu hanner y wobr ariannol i'r gorau o'r ddau, un yn dwyn y ffugenw 'Madawg ap Bleddyn', gan atal y gadair a'r wobr lawn. Y Parch. Thomas Nicholson o Ddinbych oedd 'Madawg ap Bleddyn'.

Fel hyn y canodd y bardd Artro o Ddolgellau i'r gadair wag, mewn englyn buddugol a gyhoeddwyd yn Y Dydd ar 20 Mawrth:

Ow! cadair wag! coder hon - i'r golwg
Er mawr g'wilydd beirddion;
Hi floedda'n gryf flwyddyn gron,
Am arwr i wyl Meirion!

Y GADAIR

Fel yn y flwyddyn flaenorol, Owen Tudor, y saer cadeiriau adnabyddus o dref Dolgellau, oedd yn gyfrifol am greu'r brif wobr farddoniaeth. Fel ei rhagflaenydd, roedd cadair 1885 hefyd yn destun englynion o fawl, a ymddangosodd yn Y Dydd ar 5 Rhagfyr 1884, dan y ffugenw 'Edmygydd y Cywrain'. Cyflwynwyd yr englynion i 'Mr O. G. Tudor, ar ol bod yn gweled y gadair gelfydd sydd ganddo yn awr wedi ei chwblhau gogyfer ag Eisteddfod Meirion, 1885.'

I'n Tudur - wr breintiedig - yr Awen
Wna rywiog galenig,
O gariad, heb deimlad dig, mewn iaith bur,
Ie, gwn, i Dudur rhydd gân nodedig.

Gywiraf, odiaeth gerfiedydd! - heddyw
Haeddodd ganiad newydd,
O'i law ddel i oleu ddydd - dug yma
Fad em ariana 'Steddfod Meirionydd.

Un arall a fu'n gweld cadair Meirion 1885 yng ngweithdy'r saer oedd Sion Puw, y gohebydd ffraeth o Lerpwl, a ganodd ei chlodydd yn ei golofn yn Y Dydd ar 23 Ionawr. Ymddengys fod Owen Tudur yn parhau i ddefnyddio'r coed o hen eglwys Sant Cadfan a ddefnyddiwyd ar gyfer cadair 1883.

Mewn gwirionedd, cadair ardderchog ydyw, yn anrhydedd i ben a chalon ei hawdwr, o ruddyn derwen Gymreig. Os ydym yn cofio yn iawn, cafwyd ei defnydd o hen Eglwys Sant Cadfan, Towyn, Meirionydd. Mae ei choed, er eu hynafiaeth, mor bur a di ol henaint ag oeddynt ganoedd o flynyddoedd yn ol. Mae ol llaw meistr yn y gelfyddyd ar holl waith y gadair. Ar wyneb ei chefn, ceir darlun o'r llew, yn gosod allan gymeriad arwrol 'Owen Glyndwr.' Mae'r cerfwaith yn gampus. Hefyd ar y rhan isaf o honi. ceir y Ddraig Goch wedi ei cherfio yn feistrolgar, yn nghyd a'r geiriau, "Cadair Eisteddfod Meirion 1885."

Aeth Sion Puw yn ei flaen wedyn i geryddu'r beirdd am fethu â'i hennill!

0 drueni! 0 dylodi, ie, O ddiogi yr awen Gymreig, yn methu cynyrchu cyfansoddiad teilwng i roddi hawl i'w pherchenog i eistedd yn y Gadair odidog hon. Tybiwn fod digon o farddoniaeth yu y gadair, heb son am y swyn oedd yn nhestun yr Awdl i greu bardd bron o gareg filldir. Gan fod hanes Eisteddfod Meirion wedi cael goleuni DYDD ni bydd i mi helaethu ar ddim, heblaw dweyd i ni gael ein boddhau yn fawr yn yr Eisteddfod, ac yn nhref y DYDD, gyda'r eithriad o wrando ar 'Dyfed' yn gorfod, a hyny er ei ofid, gyhoeddi Cadair Meirion am 1885 yn 'Gadair wag.' Ni pherthyn i ni wneud unrhyw sylw argynyrchion y gadair, oblegid mae y feirniadeth o flaen y cyhoedd.

1886

ROBERT OWEN HUGHES (ELFYN)
CAERNARFON

TESTUN PRYDFERTHION NATUR (AWDL)
FFUGENW TYDAIN WYN

NIFER YN CYSTADLU 5
GWOBR ARIANNOL £10
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1886
BEIRNIAD TAFOLOG
HWFA MÔN

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Nid oedd bardd cadeiriol Eisteddfod Meirion 1886, Elfyn, yn bresennol ar gyfer y seremoni, a chafodd ei gynrychioli yno gan un Mr. Robertson. Yn rhan o'r seremoni ac yn cyfarch y bardd roedd Twm Gwynedd, Ieuan Ionawr, Ioan Glan Menai a Graienyn.

Roedd pump wedi gyrru awdlau i'r gystadleuaeth, a'r rheiny'n dwyn y ffugenwau 'Cader Idris', 'Gwely Cystudd', 'Emerson', 'Pindar' a 'Tydain Wyn'. Ar ôl cynghori 'Idris' i 'beidio ysgrifenu y fath ffolineb byth mwy', a gosod 'Gwely Cystudd' ac 'Emerson' tua chanol y gystadleuaeth, roedd y gystadleuaeth rhwng 'Pindar' a 'Tydain Wyn', gyda 'Tydain Wyn' yn rhagori o gryn dipyn. Dyma oedd sylwadau Hwfa Môn ar yr awdl fuddugol:

Y mae yr Awdl hon yn llawn o brydferthion natur. Y mae y cynllun yn naturiol, yr iaith yn goeth a swynol, y gynghanedd yn newydd a phersain, a'r holl ddychmygiad yn dilyn y testyn yn ffyddlawn.

Cymera yr Awdl hon ei lle yn anrhydeddus ymysg gemau yr awen Gymreig; ac yr ydym yn barnu y teilynga yr awdwr athrylithgar y gadair a'i hanrhydedd.

Y BARDD

Ganed Robert Owen Hughes yn Llanrwst ym 1858. Yn dilyn gadael yr ysgol, bu'n brentis mewn banc cyn cychwyn paratoi i fynd i'r weinidogaeth gyda'r Methodistiaid. Yn lle hynny, treuliodd gyfnod yn gweithio i gyhoeddwr llyfrau yn Llundain. Yn ôl yng Nghymru, ymgartrefodd ym Mlaenau Ffestiniog, a bu'n olygydd nifer o gylchgronnau - Gwalia, Y Rhedegydd, a'r Glorian yn eu plith. Bu am gyfnod hefyd yn llyfrgellydd yn Llan Ffestiniog. Cyhoeddwyd cyfrol o'i farddoniaeth, Caniadau Elfyn. By farw ym 1919.

Cofnod Elfyn yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://bywgraffiadur.cymru/article/c-HUGH-OWE-1858

1887

J. VINCENT STEVENS
Y CENDL

TESTUN DYDD Y CROESHOELIAD (PRYDDEST)
FFUGENW SIMON O CYRENE

NIFER YN CYSTADLU 23
GWOBR ARIANNOL £10
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1887
BEIRNIAD WATCYN WYN
DYFED

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

ERAILL YN Y GYSTADLEUAETH EDWARD DAVIES (IOLO TREFALDWYN)

Mae'n bosib mai'r ffaith mai cystadleuaeth am bryddest yn hytrach nac awdl sydd i gyfrif am y cynnydd sylweddol yn nifer yr ymgeiswyr ym 1887, o ystyried y niferoedd isel a ddenwyd i gystadlu mewn blynyddoedd blaenorol.

Nid oedd J. Vincent Stevens yn bresennol yn yr eisteddfod, ac felly cadeiriwyd llywydd y cyfarfod, R. E. Ll. Richards, Caerynwch, yn ei le. Cafwyd anerchiadau barddol gan y beirniaid, Watcyn Wyn a Dyfed, yn ogystal â Ieuan Ionawr, Ioan Glan Menai, Ioan Moelwyn, Graienyn, y Parch. J. Howells, Arthog a Twm Gwynedd.

Un o'r beirdd eraill yn y gystadleuaeth oedd Edward Davies (Iolo Trefaldwyn) o Wrecsam. Ei bryddest ar gyfer y gystadleuaeth oedd un o'i weithiau barddonol olaf, os nad ei olaf un. Bu farw ar 4 Ionawr 1887, dridiau wedi'r eisteddfod.

CADEIRIAD PRIF-FARDD EISTEDDFOD MEIRION, 1887 - IEUAN IONAWR

Ei wlad a'i genedl deg una - er rhoi
Iddo'r hyn deilynga,
Y gadair dderw gyda
Bri y gamp a'r wobr a ga.

Yn ei bryddest orchestawl - godidog
'Hediadau barddonawl
Geir yn myg eirianu mawl
I groes Iesu grasusawl.

Urddas têr ei bryddest ä
O Feirion i Galfaria.

1888

PARCH. WILLIAM THOMAS
(GLANFFRWD)
LLANELWY

TESTUN Y PASC OLAF YN YR AIPHT (PRYDDEST)
FFUGENW AWEN TIR MIDIAN

NIFER YN CYSTADLU 12
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1888
BEIRNIAD WATCYN WYN
TUDNO

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

1889

JOHN DAVIES
(TALIESIN HIRAETHOG)
DINBYCH

TESTUN RHYFELOEDD Y GROES (AWDL)
FFUGENW CYFEILIOG

NIFER YN CYSTADLU 1
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1889
BEIRNIAD BERW
GWALCHMAI

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Taliesin Hiraethog, yr unig gystadleuydd, oedd enillydd y gadair yn Eisteddfod Meirion 1889. Gan nad oedd yn bresennol yn yr eisteddfod, cymerwyd ei le yn y seremoni gan gadeirydd y cyfarfod, sef yr aelod seneddol Tom Ellis. Cafwyd cyfarchion barddol gan Berw, y beirniad; Amaethon, ar ran Gwalchmai, ei gyd-feirniad; Barlwydon, Rheidol a Pedr Brothen.

Roedd gohebydd Y Dydd ar 4 Ionawr yn dra beirniadol o seremoni'r cadeirio, gan nodi yn ei adroddiad mai hon oedd 'y cadeirio mwyaf difywyd y buom yn dyst o hono erioed. Pa le yr oedd y corn gwlad?'.

Y BARDD

Ganed Taliesin Hiraethog ym 1841, yn fab fferm Creigiau'r Bleddau, Hafod Elwy. Bu'n amaethu ar sawl fferm yn Sir Ddinbych a Sir y Fflint yn ystod ei oes, a threuliodd gyfnod yn gweithio fel beili yng Ngherrig-y-drudion. Priododd ddwywaith. Bu farw ei wraig gyntaf a'i fab o'r briodas honno, a bu farw ei ferch o'r ail briodas yn ifanc hefyd. Bu hyn yn ergyd drom i ŵr oedd eisoes yn fregus ei iechyd. Bu farw ym 1894.

Cofnod Taliesin Hiraethog yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://bywgraffiadur.cymru/article/c-DAVI-JOH-1841

1890

BEN DAVIES
BWLCHGWYN, WRECSAM

TESTUN CYFLAFAN BETHLEHEM (PRYDDEST)
FFUGENW ANDREAS

NIFER YN CYSTADLU 16
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1890
BEIRNIAD IOLO CAERNARFON
GWILYM ERYRI

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Ben Davies, a fyddai ymhen ychydig flynyddoedd yn dod yn un o Brifeirdd mwyaf llwyddiannus yr Eisteddfod Genedlaethol, oedd enillydd cadair 1890. Roedd ar y pryd yn weinidog gyda'r Annibynnwyr ym Mwlchgwyn, ger Wrecsam; ond o Gwmllynfell y deuai'n wreiddiol. Nid oedd yn bresennol i'w gadeirio, a chadeiriwyd un Mr. Hughes o swyddfa papur Y Dydd fel ei gynrychiolydd.

Iolo Caernarfon a Cadvan oedd y beirniaid swyddogol, ond ni fedrodd Cadvan a chyflawni ei swydd, a chamodd Gwilym Eryri i'r adwy.

Roedd Iolo Caernarfon yn un o'r sawl fu'n cyfarch y bardd buddugol:

Andreas sydd fedrus iawn; - i'n harwr
Rhoed blaenoriaeth gyfiawn;
Y gwr i'w sedd a groesawn -
Mawreddus fardd amryddawn.

A chanodd Glan Wnion, Dolgellau, fel hyn:

Wel yn siwr, enwog wron - yw y bardd
Sydd yn ben y beirddion;
Anwyl yw, a'i awen lon
A rodd fawredd i Feirion.

Hwn yw y gwr hygar enwogodd
Ei awen geinwych, yn firain ganodd;
Yma i'w gadair yn deg ymgododd
Yn ei rwysg hynod, i fri esgynodd,
Enwog wron a gurodd - feirdd trylen,
Ei ddwyfol awen yn ddifai loewodd.

O'R FEIRNIADAETH

Dyma oedd gan y beirniaid i'w ddweud am waith yr enillydd. Gellir darllen y feirniadaeth yn llawn yn Y Dydd, 10 Ionawr 1890, y gellir cael mynediad ato'n ddigidol yma.

Teimlwn yn nechreu y cyfansoddiad hwn ein bod yn nghymdeithas bardd o'r radd flaenaf, ac nid ydym yn cael ein siomi wrth fyned yn mlaen. Y mae drwyddo yn drylawn o farddoniaeth bur ac urddasol. Y mae yn fwy awenyddol, yn fwy byw a thyner ac yn fwy felly o lawer, nag unrhyw un arall yn y gystadleuaeth. Rhagora yr awdwr hwn hefyd yn ddirfawr ar ei gydymgeiswyr yn nhrefniad ei faterion, ac mewn ffyddlondeb i destun y pwyllgor. Dengys egwyddorion ysbrydol y Gyflafan, a dwg allan drwy hyn wir athrawiaeth y pwnc; a gwna hyny mewn barddoniaeth, ac mewn barddoniaeth na wvddom pa bryd y darllenasom ei rhagorach. Ceir ganddo yntau amgylchiadau ond gwna ef i bob un o honynt ddangos a gwasanaethu y testun. Gallasai ei iaith fod rywfaint yn loewach, ond prin y gallasai fod yn fwy cynil o honi, gwasga yn aml swm dirfawr o feddwl i ychydig iawn o Ie. Gallasai ei fydryddiaeth fod lawer yn fwy cywir ac ystwyth, a gresyn na buasai. Dylesid darparu cerbydau o aur i angylion o feddyliau fel y rhai hyn i dramwyo ynddynt drwy ein byd. Ond y mae rhagoriaethau y Bryddest mor fawrion a luosog fel nad ydyw y meflau hyn yn teilyngu ychwaneg o sylw. Gwesgir ni i fynegu ei bod yn benigamp. Afreidiol gan hyny, ydyw hysbvsu ei bod yn oreu — yn oreu o lawer. Teilynga ei hawdwr y wobr, y gadair, a phob croesaw allwn ddangos iddo.

Y GADAIR

John Williams, gwneuthurwr dodrefn o Ddolgellau oedd yn gyfrifol am saernio cadair dderw Eisteddfod Meirion 1890.

Y BARDD

Ganed Ben Davies yng Nghwmllynfell ym 1864. Dechreuodd farddoni yn ifanc iawn, a dechreuodd weithio fel glowr yn 13 oed, cyn mynd i astudio yn ysgol baratoi Llansawel ym 1885 ac yna Coleg y Bala. Bu'n weinidog gyda'r Annibynnwyr ym Mwlchgwyn, Llandegla a Phanteg. Enillodd goron yr Eisteddfod Genedlaethol deirgwaith (1892, 1893, 1894), a'i chadair unwaith (1896). Bu farw ym 1937.

Llun: Ben Davies (chwith) gydag Elfed, enillwyr y goron a'r gadair yn Eisteddfod Genedlaethol Caernarfon 1894 (Papur Pawb)

Cofnod Ben Davies ar Wicipedia:

https://cy.wikipedia.org/wiki/Ben_Davies

1891

BEN DAVIES
PANTEG, YSTALYFERA

TESTUN Y DECHREUAD (PRYDDEST)
FFUGENW NARCISSUS

NIFER YN CYSTADLU 15
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1891
BEIRNIAD TAFOLOG

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

ERAILL YN Y GYSTADLEUAETH RICHARD ROBERTS MORRIS [2]

Ben Davies oedd enillydd cadair Eisteddfod Meirion am yr eildro yn olynol ym 1891, ac fel ym 1890, nid oedd yn bresennol i'w gadeirio. Roedd bellach wedi gadael ei weinidogaeth ym Mwlchgwyn a Llandegla, ac wedi symud yn ôl i Dde Cymru fel gweinidog yr Annibynnwyr ym Mhanteg, Ystalyfera. Cadeiriwyd un Mr. Marshall o'r Ysgol Ramadeg yn ei le.

Ymysg y beirdd a ymddangosodd ar y llwyfan yn ystod y seremoni roedd Glanfryn, Glanwrin, Brothenog, Geufronydd, Llew Meirion, Wnion ac Amaethon.

1892

BEN DAVIES
PANTEG, YSTALYFERA

TESTUN WELE, OEN DUW (PRYDDEST)
FFUGENW NARCISSUS

NIFER YN CYSTADLU 11
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1892
BEIRNIAD

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

ERAILL YN Y GYSTADLEUAETH RICHARD ROBERTS MORRIS [2]

Am y trydydd tro yn olynol (1890, 1891), Ben Davies oedd prifardd Eisteddfod Meirion ym 1892. Hon oedd y flwyddyn y byddai'n ennill ei Goron Genedlaethol gyntaf (hefyd o dair yn olynol) yn Y Rhyl. Unwaith eto, nid oedd y bardd yn bresennol yn yr eisteddfod, a chadeiriwyd Mr. W. Hughes, Mervinian House, Dolgellau, yn ei le.

1893

RICHARD ROBERTS MORRIS
CAERNARFON

TESTUN BRWYDR BYWYD (PRYDDEST)
FFUGENW

NIFER YN CYSTADLU 16
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 2 IONAWR 1893
BEIRNIAD BEN DAVIES
PEDROG

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Ar ôl ei hennill dair blynedd yn olynol cyn 1893, penodwyd Ben Davies - a oedd bellach hefyd yn fardd coronog Eisteddfod Genedlaethol Y Rhyl 1892 - yn un o feirniaid y gystadleuaeth ym 1893. Wedi iddo fethu â bod yn bresennol yn y dair eisteddfod flaenorol, roedd Ben Davies yn yr Ystafell Gyhoeddus yn Nolgellau ar ddydd Calan 1893 i draddodi ei feirniadaeth ef a Phedrog.

Yn ôl adroddiad Y Dydd ar yr achlysur, barnai'r beirniaid fod rhyw saith neu wyth o'r 16 ymgeisydd yn y dosbarth cyntaf, gyda dau yn gwthio i'r brig. Cadvan (enillydd yr un gystadleuaeth ym 1884) oedd yng ngofal y cadeirio, gydag Amaethon, Wnion, Ben Davies, Caerwyson, Iranfryn, Glan Wnion ac eraill yn rhan o'r seremoni.

Y Parch. R. R. Morris - oedd ar y pryd yn weinidog gyda'r Methodistiaid yn Siloh, Caernarfon - oedd y bardd buddugol. Bu'n ail i Ben Davies yn yr un gystadleuaeth ym 1891 a 1892.

Y GADAIR

Gwneuthurwr y gadair oedd John Williams o Ddolgellau.

Y BARDD

Ganed Richard Roberts Morris ym Meddgelert ym 1852, a chafodd ei fagu ar aelwyd ei daid nes ei fod yn 13 oed. Daeth yn flaenor yn Rhyd-ddu yn ŵr ifanc, a chafodd ei baratoi at fynd i'r weinidogaeth yng Nghlynnog, Holt, a Choleg y Bala. Bu'n weinidog ym Mlaenau Ffestiniog a Chaernarfon. Roedd yn fardd eisteddfodol llwyddiannus, a daeth yn ail am Goron Eisteddfod Genedlaethol Llanelli 1895. Mae'n fwyaf adnabyddus efallai am yr emynau a gyfansoddodd. Bu farw ym 1935.

Cofnod Richard Roberts Morris yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://bywgraffiadur.cymru/article/c-MORR-ROB-1852

1894

RHYS JONES HUWS
ABERHOSAN

TESTUN DYDD CORONIAD (PRYDDEST)
FFUGENW EGWAN AGWEDD

NIFER YN CYSTADLU 10
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1894
BEIRNIAD BEN DAVIES
ALAFON

Llun: Eryl Roberts

LLEOLIAD YN 2022
Llwydiarth Hall, Aberllefenni

ERAILL YN Y GYSTADLEUAETH CADVAN [2]

Ar y cyd ag Alafon, roedd Ben Davies yn ei ôl i feirniadu'r gadair yn Nolgellau ym 1894, fel yn y flwyddyn flaenorol (ar y cyd â Phedrog), ac yn dilyn ei hennill ym 1890, 1891 a 1892.

Am nad oedd yn bresennol i gael ei gadeirio, noda adroddiad yn Y Tyst sut y cynhaliwyd noson i gadeirio Rhys J. Huws yn Aberhosan ar nos Fawrth 9 Ionawr 1894. Arweiniwyd y noson gan Penrith Thomas a chafwyd cyfarchion barddol gan lu o feirdd lleol: Wnion, Penrith, Dewi ap Issac, Ogwenydd, Ap Egerton, Crugfardd, Caswallon, Ap Tudor, Mynyddwr, Barddones Dyfi ac Ap Meredydd.

Cadvan, a enillodd y gystadleuaeth ym 1884, oedd 'Gwyddon Ganhebon', awdur y bryddest a ddyfarnwyd yn ail orau.

Bu cryn ddadlau ynghylch dyfarniad y beirniaid yn y gystadleuaeth hon. Mwy yma yn fuan.

Y BARDD

Ganed Rhys J. Huws ym 1862 ym Mhenegoes ger Machynlleth. Bu'n weinidog yn Abermaw, Bethel (Arfon), Bethesda (Arfon) ac yng Nglanaman. Roedd yn weithgar fel bardd yn y 1890au, a daeth i amlygrwydd trwy ffrwgwd a fu yn y wasg yn sgil ennill Cadair Eisteddfod Meirion, Dolgellau 1894; gelwid ef yn un o arweinwyr y 'Beirdd Newydd' ar ddiwedd yr 19G. Trodd at ysgrifennu rhyddiaith yn hwyrach yn ei oes; ac roedd yn boblogaidd fel arweinydd eisteddfodau. Bu farw yng Nglanaman ym 1917.

Cofnod Rhys J. Huws yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://bywgraffiadur.cymru/article/c-HUWS-JON-1862

1895

RHYS JONES HUWS
ABERMAW

TESTUN
FFUGENW

NIFER YN CYSTADLU 21
GWOBR ARIANNOL
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1895
BEIRNIAD TAFOLOG

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Rhys J. Huws oedd bardd cadeiriol Eisteddfod Meirion am yr eildro yn olynol ym 1895.

1896

RHYS JONES HUWS
ABERMAW

TESTUN SANCTEIDDRWYDD
FFUGENW

NIFER YN CYSTADLU 9
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1896
BEIRNIAD WATCYN WYN

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Am y trydydd tro o'r bron, y Parch. Rhys J. Huws oedd bardd y gadair yn Eisteddfod Meirion 1896.

1897

ROBERT OWEN HUGHES (ELFYN)
FFESTINIOG

TESTUN NODDFA (PRYDDEST)
FFUGENW TANYGRAIG

NIFER YN CYSTADLU 12
GWOBR ARIANNOL
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1897
BEIRNIAD RHYS J. HUWS
TAFOLOG

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Ar ôl ennill y gystadleuaeth deirgwaith o'r bron ym 1894, 1895 a 1896, gwahoddwyd y Parch. Rhys J. Huws i feirniadu cystadleuaeth 1897.

Elfyn, a fyddai'n enill y gadair genedlaethol ym Mlaenau Ffestiniog y flwyddyn ganlynol, oedd bardd y gadair yn Eisteddfod Meirion 1897. Dyma'r eildro iddo enill cadair Meirion, wedi iddo ei chipio dros ddeng mlynedd ynghynt, yn eisteddfod 1886.

Roedd Rhys J. Huws, Graienyn, y Parch. W. Pari Huws, Athron, Trebor, Abon, Cellon, Glan Wnion a Llew Meirion ymhlith y beirdd oedd yn rhan o seremoni'r cadeirio.

1898

R. THOMAS (ATHRON)
BANGOR

TESTUN BUDDUGOLIAETH (PRYDDEST)
FFUGENW SWN Y FRWYDR

NIFER YN CYSTADLU 9
GWOBR ARIANNOL £5
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1898
BEIRNIAD PEDROG

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Yn ôl beirniaid y gystadleuaeth ym 1898, roedd hyd yn oed y pryddestau salaf o'r naw a gyflwynwyd yn deilwng o'r gadair a'r wobr ariannol. Anerchwyd y bardd buddugol yn y seremoni gan Pedrog, Caerwyson, Athan, W. Pari Huws, Glan Wnion a Graienyn.

1899

RICHARD ROBERTS (GWYLFA)
Y FELINHELI

TESTUN BOREU'R TRYDYDD DYDD (PRYDDEST)
FFUGENW CLEOPAS

NIFER YN CYSTADLU
GWOBR ARIANNOL
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1899
BEIRNIAD TAFOLOG

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Gan nad oedd Gwylfa Roberts yn bresennol i gael ei gadeirio yn eisteddfod Meirion 1899, cadeiriwyd William Pari Huws fel ei gynrychiolydd. Cafodd ei annerch gan Glan Wnion, Dyfnallt, Rhydyddon ac eraill.

Enillodd Gwylfa'r gadair hon ar ganol blwyddyn ryfeddol o lwyddiannus yn ei yrfa eisteddfodol - pryd y cipiodd Goronau Cenedlaethol Blaenau Ffestiniog 1898 a Chaerdydd 1899.

Y BARDD

Ganed R. Gwylfa Roberts ym Mhenmaenmawr ym 1871, a chafodd ei addysg ym Motwnnog ac yng Ngholeg y Bala. Daeth yn weinidog Y Felinheli / Porth Dinorwig ym 1895; daeth yn ddiweddarach yn weinidog y Tabernacl yn Llanelli, lle y bu hyd ei farwolaeth ym 1935. Enillodd Goron yr Eisteddfod Genedlaethol am ddwy flynedd yn olynol (1898, 1899), a daeth yn ail amdani ym 1907. Roedd yn Gofiadur Gorsedd y Beirdd ar ddiwedd ei oes, a chyhoeddodd gyfrol o gerddi, Drain Gwynion.

Llun: Wikimedia Commons

Cofnod Gwylfa Roberts yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://bywgraffiadur.cymru/article/c-ROBE-RIC-1871

1900

JOHN OWEN (DYFNALLT)
TRAWSFYNYDD

TESTUN THOMAS EDWARD ELLIS (PRYDDEST)
FFUGENW MEREDYDD DELYNOR

NIFER YN CYSTADLU 10
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1900
BEIRNIAD

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Cyflawnodd Dyfnallt gryn gamp trwy ennill tair cadair ar gylch eisteddfodol y Nadolig a'r Calan ym 1899 a 1900; enillodd y brif wobr yn eisteddfodau Penygroes (Arfon), Ffestiniog a Meirion - y bedwaredd, y bumed a'r chweched o'r cadeiriau iddo eu hennill.

Cyhoeddwyd cadwyn o englynion iddo gan 'gyfaill' yn ddienw yn rhifyn 24 Ionawr 1900 o'r Tyst. Maent yn cyfeirio at y gwobrau ariannol y llwyddodd Dyfnallt i'w hennill dros gyfnod y Nadolig hwnnw - £3 a theirswllt ym Mhenygroes, £5 a phumswllt yn Ffestiniog, a seithbunt yn Nolgellau. Dyma nhw'r englynion:

Bu'n o gryf yn Benygroes, - fe ganai
Fyw geinion uchelfoes;
Tri gini'n troi i'w geinoes,
A gwych sedd yn hedd i'w oes.

Y da was ddoi'n dywysog - uwch wed'yn
A chadair Ffestiniog;
Ar hyn, gyda'r rhan goediog, - wele'n llawn
am ei gân uniawn bum' gini enwog.

Wel, gallodd yn Nolgellau - ddwyn y belt
Ar ddawn beirdd o urddau;
Cadair ac un o'r codau - ddygai'r dydd
I'n byw awenydd, a saith o bunnau.

Bydd Dyfnallt, 'rwy'n dallt, â'i dôn - am gadair
Mwy gwed'yn, a choron;
Hwyl y sydd i uchel son
Am arwr cadair Meirion.

Yn rhan o seremoni'r cadeirio roedd Llew Meirion, Gwilym Ardudwy, Gwynoro, Cynfal ac eraill.

Y GERDD

Testun gwreiddiol cadair Meirion ar gyfer 1900 oedd 'Uffern'; ond newidiwyd y testun i 'Thomas Edward Ellis' yn dilyn marwolaeth yr Aelod Seneddol ym mis Ebrill 1899, a hynny 'yn ddigon doeth', yn ôl tystiolaeth Y Negesydd ar 21 Ebrill 1899 - 'testyn mwy dymunol i ganu arno ymhob ystyr'.

Llun: Tom Ellis gan Moss Williams (1915), Wikimedia Commons

Un o Feirionnydd oedd Tom Ellis, ac roedd yn feddyliwr a gwleidydd sosialaidd hynod boblogaidd fu'n rhan flaenllaw o fudiad Cymru Fydd. Roedd yn aelod seneddol dros Feirionydd o 1886 hyd ei farwolaeth yn Cannes, Ffrainc ym 1899.

Cofnod T. E. Ellis yn y Bywgraffiadur Cymreig:
https://cy.wikipedia.org/wiki/Thomas_Edward_Ellis

Er gwaethaf y nodyn yn Y Negesydd, cyhoeddwyd o lwyfan eisteddfod 1900 mai 'Uffern' fyddai testun y bryddest ym 1901.

Y BARDD

Ganed John Dyfnallt Owen ym Morgannwg ym 1873, a chafodd ei fagu gan rieni ei dad. Bu'n lowr am gyfnod byr ar ol gadael yr ysgol cyn derbyn addysg yng Nghaerfyrddin ac yna yng Ngholeg Bala-Bangor. Bu'n weinidog yn Nhrawsfynydd, Deiniolen, Pontypridd ac yna Caerfyrddin. Enillodd Goron yr Eisteddfod Genedlaethol ym 1907, a daeth yn Archdderwydd Cymru ym 1954, swydd a ddaliodd hyd ei farwolaeth ym 1956.

Llun: Wikimedia Commons

Cofnod Dyfnallt Owen yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://bywgraffiadur.cymru/article/c4-OWEN-DYF-1873

1901

JOHN JENKINS (GWILI)
PONTARDDULAIS

TESTUN UFFERN (PRYDDEST)
FFUGENW GOBAITH LLAI

NIFER YN CYSTADLU 14
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1901
BEIRNIAD EVAN DAVIES
TAFOLOG

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Nid oedd Gwili yn bresennol i gael ei gadeirio yn Eisteddfod Meirion 1901, a chadeiriwyd cynrychiolydd yn ei le - sef R. Gwylfa Roberts, a enillodd gadair Eisteddfod Meirion ei hun ym 1899, ond na lwyddodd i fod yn bresennol bryd hynny.

Tafolog a'r Parch. Evan Davies, Trefriw, oedd yn beirniadu'r gystadleuaeth, ac Evan Davies a draddododd y feirniadaeth ar lwyfan yr eisteddfod. Anerchwyd y cadeirfardd wedyn gan Graienyn, John H. Williams, Glan Wnion, Evan Davies a Bryfdir.

Y BARDD

Ganed John Gwili Jenkins ym Mhontarddulais ym 1872. Roedd yn un o ddisgyblion barddol Watcyn Wyn yn yr ardal honno. Roedd yn fardd cynhyrchiol a llwyddiannus mewn eisteddfodau, gan ennill y gadair mewn sawl eisteddfod dalaethol, a Choron Eisteddfod Genedlaethol Cymru Merthyr Tudful 1901. Graddiodd o Rydychen, a bu'n ddirprwy Athro'r Gymraeg yng Ngholeg y Brifysgol Caerdydd; cyn cael ei benodi'n athro'r Testament Newydd yng Ngholegau'r Bedyddwyr a Phrifysgol Cymru Bangor ym 1923. Daeth yn Archdderwydd Cymru ym 1931. Bu farw ym 1936.

Cofnod Gwili yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://bywgraffiadur.cymru/article/c-JENK-GWI-1872

1902

R. THOMAS (ATHRON)
FFESTINIOG

TESTUN PARADWYS (PRYDDEST)
FFUGENW DAN Y PALMWYDD

NIFER YN CYSTADLU 15
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1902
BEIRNIAD ELFED

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

ERAILL YN Y GYSTADLEUAETH RICHARD ROBERTS MORRIS [2]

Hwn oedd yr eildro i Athron Thomas ennill cadair Eisteddfod Meirion, wedi iddo ddod i frig y gystadleuaeth yn eisteddfod 1898.

Cadeiriwyd J. Leigh Taylor yn ei absenoldeb, ac anerchwyd y bardd buddugol gan Simon Jones, Glan Wnion, W. Pari Huws ac Ap Alltud Eifion.

Richard Roberts Morris, a enillodd y gystadleuaeth ym 1893, oedd yn ail. Dyma o leiaf y trydydd tro iddo ddod yn ail (1891, 1892).

1903

WILLIAM WILLIAMS (NANTLAIS)
RHYDAMAN

TESTUN LLWYBRAU ANRHYDEDD (PRYDDEST)
FFUGENW EILUN AROON

NIFER YN CYSTADLU 10
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1903
BEIRNIAD ELFED

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Nid oedd Nantlais yn bresennol ar gyfer y cadeirio yn Nolgellau, ac fe'i cynrychiolwyd gan E. W. Evans. Cafwyd anerchiadau yn ystod y seremoni gan Gwilym Morgan, Atha, Gwilym Derfel, Tom Lloyd, Graienyn, Glan Wnion, Goronwy Fychan a'r Parch. W. Pari Huws (a draddododd ddetholiad o feirniadaeth Elfed).

Hon oedd un o'r ychydig gadeiriau i Nantlais eu hennill fel bardd cystadleuol - achosodd Diwygiad 1904-05 iddo roi heibio ei yrfa eisteddfodol lwyddiannus, er na pheidiodd i farddoni a chyfansoddi emynau. Esboniodd y penderfyniad yn niwedd 1905:

The Rev. Nantlais Williams, Methodist minister, Ammanford, made a public announcement last year that he had resolved not to compete at eisteddfodau any longer. Mr. Williams, who was the winner of the chairs at the Queen's-hall, Meirion, and other places, has now given a public explanation of his decision. He said he had been preaching the doctrine of humiliation, but he felt there was no power behind his utterances, for he himself was guilty of practising the opposite. A young man had come to him and said that he felt justified in patronising sports so long as his minister competed at eisteddfodau, and he (Mr. Williams) was now convinced that competition was not consistent with the great truths embodied in Christian teaching. (Evening Express, 21 Tachwedd 1905)

Y BARDD

Ganed William Nantlais Williams ym 1874. Roedd yn fardd ac yn weinidog a chwaraeodd ran flaenllaw yn Niwygiad 1904-1905. Cafodd gryn lwyddiant fel bardd cystadleuol ar droad yr ugeinfed ganrif, ond rhoddodd y gorau i farddoniaeth eisteddfodol ar ôl y Diwygiad. Roedd yn un o ddosbarth o feirdd o ardal Rhydaman a ddaeth i amlygrwydd dan fentoraeth Watcyn Wyn ac eraill. Cyhoeddodd gyfrolau o farddoniaeth ond fe'i cofir yn bennaf am ei waith fel emynydd. Bu farw ym 1959.

Llun: Nantlais ym 1904, Wikimedia Commons

Cofnod Nantlais yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://biography.wales/article/s2-WILL-NAN-1874

1904

JOHN OWEN (DYFNALLT)
DEINIOLEN

TESTUN GORFOLEDD (PRYDDEST)
FFUGENW

NIFER YN CYSTADLU 11
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1904
BEIRNIAD BEN DAVIES

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

ERAILL YN Y GYSTADLEUAETH E. HERMAS EVANS

Y Parch. W. Pari Huws a gynrychiolai'r bardd buddugol yn y seremoni, gan nad oedd Dyfnallt yn bresennol; ef hefyd a draddododd ddetholiad o feirniadaeth Ben Davies yn ystod y seremoni, ac roedd yn un o'r beirdd a gyflwynodd gyfarchiad i'r buddugwr yn ogystal!

Hwn oedd yr eildro i Dyfnallt, a oedd erbyn hynny yn weinidog Deiniolen, Arfon, ennill cadair Meirion; fe'i cipiodd ym 1900 hefyd.

1905

EVAN HERMAS EVANS
CWMBWRLA

TESTUN MADDEUANT (PRYDDEST)
FFUGENW JOANNES

NIFER YN CYSTADLU 5
GWOBR ARIANNOL £7
DYDDIAD CADEIRIO dim cadeirio (eisteddfod ar 1 Ionawr 1905)
BEIRNIAD ELFED

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Cafwyd cryn siom pan ddaethpwyd at seremoni'r cadeirio yn Eisteddfod Meirion 1905; nid oedd y beirniad, Elfen, wedi llwyddo i fod yn bresennol nac ychwaith i yrru ei feirniadaeth ymlaen at swyddogion yr eisteddfod. Fodd bynnag, derbyniwyd telegram gan Elfed yn ystod y dydd, yn nodi ei fod wedi methu ei gysylltiad trên. Gohiriwyd y cadeirio tan gyfarfod yr hwyr. Fodd bynnag, ni lwyddodd Elfed â chyrraedd yr eisteddfod erbyn cyfarfod yr hwyr, chwaith; derbyniwyd telegram pellach am 5:45 yn nodi ffugenwau'r buddugwyr yn y cystadlaethau llenyddol.

Nodai adroddiad Y Negesydd ar 5 Ionawr fod si ar led mai Bryfdir o Flaenau Ffestiniog oedd y bardd buddugol. Roedd Bryfdir wedi bod yn llwyddiannus yn yr eisteddfod, ond buddugol ar y penillion coffa i Mr. D. H. Jones, Dolgellau, ydoedd, yn hytrach na'r gadair.

Gosodai Elfed y gystadleuaeth rhwng dwy bryddest: eiddo 'Joannes' ac 'Adsain o'r Glyn'; roedd pryddest y cyntaf bron i ddwywaith hyd yr ail, ac er iddo nodi y byddai llai o frychau ac ymadroddion symlach mewn llawer i fan yn ddymunol, 'Joannes' aeth a hi, am ei fod 'gymaint yn ehangach na'r llall' ac yn 'ymdrechu'n ddwysach am gyfrinach y testun'. Dywedodd, fodd bynnag, mai ym mhryddest 'Adsain o'r Glyn' y ceid y darn cryfaf yn y gystadleuaeth - adran dan y teitl 'Y Fynwent Digolofn' - er bod ei ddarnau eraill yn fwy gwasgarog.

Y BARDD

Ganed Evan Hermas Evans yng Nghwmbach ger Aberdâr ym 1867. Roedd yn weinidog gyda'r Bedyddwyr yn ardal Abertawe trwy gydol ei yrfa. Bu farw ym 1938.

1906

EVAN HERMAS EVANS
CWMBWRLA

TESTUN TELYN CYMRU (PRYDDEST)
FFUGENW

NIFER YN CYSTADLU 5
GWOBR ARIANNOL £5
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1906
BEIRNIAD ELPHIN

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Am yr ail flwyddyn yn olynol, y Parch. Evan Hermas Evans o Gwmbwrla oedd bardd y gadair yn Eisteddfod Meirion.

Nid oedd Hermas yn bresennol i gael ei gadeirio, a chadeiriwyd ei gynrychiolydd, Tom Parry, yn ei le. Adroddodd y bardd lleol, Glan Wnion, englynion i'w longyfarch.

Y BARDD

Ganed Evan Hermas Evans yng Nghwmbach ger Aberdâr ym 1867. Roedd yn weinidog gyda'r Bedyddwyr yn ardal Abertawe trwy gydol ei yrfa. Bu farw ym 1938.

1907

JOHN JENKINS (GWILI)
RHYDAMAN

TESTUN MAIR, MAM YR IESU (PRYDDEST)
FFUGENW Y BRAWD LLWYD

NIFER YN CYSTADLU 15
GWOBR ARIANNOL £5
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1907
BEIRNIAD RHYS J. HUWS

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

ERAILL YN Y GYSTADLEUAETH PARCH. ISFRYN WILLIAMS, RHOSLLANERCHRUGOG [2]

Enillodd Gwili ei ail gadair yn eisteddfod Meirion ym 1907. Ar ôl ei lwyddiant yn eisteddfod 1901, roedd wedi ennill coron yr Eisteddfod Genedlaethol yn yr un flwyddyn, ond mae'n amlwg iddo barhau i gystadlu'n frwd yn yr eisteddfodau is-genedlaethol, fel y dengys y fuddugoliaeth hon chwe mlynedd yn ddiweddarach. Nid oedd yn bresennol yn yr eisteddfod, a chadeiriwyd cynrychiolydd yn ei le.

Noda adroddiad Y Goleuad y teimlid mwy na'r arfer o ddiddordeb yn seremoni'r cadeirio, a hynny, o bosib, am fod y beirniad yn bresennol am y tro cyntaf ers tro. Gwelai'r Parch. Rhys J. Huws fod wyth pryddest yn uwch na'r gweddill o ran teilyngdod, ond bod dwy bryddest yn gwthio ymhellach i'r blaen - sef eiddo'r 'Brawd Llwyd' a'r 'Disgybl Anwyl' (Isfryn Williams). Hwyrach mai'r ffaith mai un oedd eisoes yn fardd coronog Cenedlaethol oedd y buddugwr sydd i gyfrif am sylwadau tra-chanmoliaethus y beirniad, a ddywedodd mai pryddest Gwili ('Y Brawd Llwyd') oedd y gorau o blith holl bryddestau cadeiriol Eisteddfod Meirion. Tynnodd sylw hefyd at ei newydd-deb a'i gwreiddioldeb.

1908

WILLIAM RICHARDS (ALFA)
LLANSAMLET

TESTUN MYNYDD DUW (PRYDDEST)
FFUGENW AP HIRAETH

NIFER YN CYSTADLU 12
GWOBR ARIANNOL
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1908
BEIRNIAD

LLEOLIAD YN 2021
Gwerthwyd mewn arwerthiant gan gwmni Rogers Jones, Caerdydd, 24.07.21 - y manylion yma

Hon oedd y chweched cadair ar hugain i Alfa ei hennill mewn eisteddfodau; a chyflwynwyd englyn iddo gan Gwili (ei ragflaenydd fel cadeirfardd Meirion) mewn cyfarfod ym Mhontardawe lle'r oedd yn cadeirio, rai wythnosau wedi'r gamp:

Alfa sydd yn ei elfen - coed arwr
Yw'n cadeirydd trylen;
Derw'n bardd a'i dyry'n ben
Cadeirydd y coed derwen.

Y BARDD

Ganed William Richards ym 1875. Roedd yn eisteddfodwr pybyr ac yn enillydd nifer helaeth o gadeiriau ar hyd a lled y wlad. Cyhoeddwyd dwy gyfrol o'i gerddi, Blodau'r Groes (1907) a Clychau'r Wawr (1910). Ei waith mwyaf poblogaidd a chofiadwy yw'r emyn i blant, 'Rwy'n canu fel cana'r aderyn'. Bu farw ym 1931.

1909

WILLIAM EVANS (ARTRO)
LERPWL

TESTUN GWLAD FEIRION (AWDL)
FFUGENW Y GARREG WEN

NIFER YN CYSTADLU 5
GWOBR ARIANNOL 5 gini
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1909
BEIRNIAD ALAFON

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Un o Ddolgellau yn wreiddiol oedd Artro, bardd y gadair yn Eisteddfod Meirion 1909. Ef hefyd oedd yn fuddugol ar yr englyn yn yr un eisteddfod, ar y testun 'Clod':

Nod rhai balch, a wyngalchir, - ydyw
A'u caledwaith geisir;
I olud gwell - clod y Gwir -
Y rhai uniawn arweinir.

Difyr yw nodi mai am awdl y cynigiwyd y gadair - y tro cyntaf ers eisteddfod 1889, pryd enillwyd y gystadleuaeth gan Taliesin Hiraethog am ei awdl, 'Rhyfeloedd y Groes'.

Y GADAIR

Hon oedd un o'r cadeiriau olaf a saerniwyd gan Owen Tudor, y gwneuthurwr dodrefn adnabyddus o Ddolgellau. Mae cadair Eisteddfod Meirion 1909 ar y chwith i'r llun isod, a dynnwyd ychydig fisoedd cyn marwolaeth y saer ym mis Mawrth 1909.

1910

WILLIAM WILLIAMS (CRWYS)
BRYNMAWR

TESTUN CLADDEDIGAETH YR IESU (AWDL NEU BRYDDEST)
FFUGENW Y DISGYBL ANWYL

NIFER YN CYSTADLU 18
GWOBR ARIANNOL
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1910
BEIRNIAD ALAFON

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Yn yr un flwyddyn ag y byddai'n ennill ei goron genedlaethol gyntaf o dair, Crwys ddaeth i'r brig yng nghystadleuaeth y gadair yn Eisteddfod Meirion 1910.

Nid oedd Crwys yn bresennol i gael ei gadeirio, a chadeiriwyd y Parch. W. Pari Huws yn ei le. Y Parch. Richard Morris a draddododd y feirniadaeth ar ran Alafon, ar y deunaw o gystadleuwyr - y nifer uchaf i fentro i'r gystadleuaeth ers blynyddoedd. Dim ond un awdl ddaeth i law, gyda'r gweddill yn bryddestau. Roedd saith bardd yn nosbarth cyntaf Alafon, gyda thri ar y blaen wedyn, ac eiddo 'Y Disgybl Anwyl' yn gwthio i'r brig.

Y BARDD

Ganed Crwys ym 1875 yng Nghraig-cefn-parc. Roedd yn bregethwr ac yn fardd eisteddfodol amlwg. Enillodd Goron yr Eisteddfod Genedlaethol deirgwaith; ym 1910 ('Ednyfed Fychan'), ym 1911 ('Gwerin Cymru') ac ym 1919 ('Morgan Llwyd o Wynedd'). Fodd bynnag, fe'i cofir am ei delynegion adnabyddus yn fwy na'i bryddestau eisteddfodol - cerddi fel 'Dysgub y Dail' a'r 'Border Bach'. Bu farw ym 1968.

Cofnod Crwys yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://bywgraffiadur.cymru/article/c4-WILL-WIL-1875

1911

--
--

TESTUN YR OLAF DDYDD (PRYDDEST)
FFUGENW

NIFER YN CYSTADLU
GWOBR ARIANNOL
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1911
BEIRNIAD RHYS J. HUWS

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

1913

WILLIAM JONES (GWILYM MYRDDIN)
BETWS

TESTUN Y GORWEL (PRYDDEST)
FFUGENW MAB Y BRYNIAU

NIFER YN CYSTADLU 13
GWOBR ARIANNOL £5
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1913
BEIRNIAD GWILI

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Un a fyddai'n mynd ymlaen ymhen blynyddoedd i ennill y goron genedlaethol oedd bardd y gadair yn Eisteddfod Meirion 1913. Nid oedd Gwilym Myrddin o'r Betws, Sir Gaerfyrddin, yn bresennol yn yr eisteddfod, ac fe'i cynrychiolwyd yn y seremoni gan John Griffith.

Roedd 13 o feirdd wedi cyflwyno pryddestau i'r 'Gorwel', a rhoddai Gwili chwech yn y dosbarth cyntaf, gyda thair ar y brig - eiddo 'Dan Leni'r Hwyr', 'Grug y Mynydd' a 'Mab y Bryniau' (sef yr enillydd).

Anerchwyd y bardd buddugol o'r llwyfan gan Mordaf, y Parch. G. A. Edwards, Dr. G. Prys Williams, John Edwards a Gwili, y beirniad.

Y BARDD

Ganed Gwilym Myrddin yn Sir Gaerfyrddin ym 1863, yn fab fferm. Prin fu ei addysg ffurfiol, a bu'n gweithio fel beili ar fferm, ac yna fel gofalwr lampau mewn glofa. Roedd yn eisteddfodwr brwd a llwyddiannus, gan gyrraedd pinacl ei yrfa pan enillodd Goron Eisteddfod Gadeiriol Llanelli 1930 am bryddest i Ben Bowen. Bu farw ym 1946, a chyhoeddwyd casgliad o'i gerddi, Cerddi Gwilym Myrddin, ym 1948.

Cofnod Gwilym Myrddin yn y Bywgraffiadur Cymreig:

https://bywgraffiadur.cymru/article/c2-JONE-WIL-1863

1914

EVAN ROBERTS
CAERSWS

TESTUN YR AFON BUR
FFUGENW CEDEWAIN

NIFER YN CYSTADLU 10
GWOBR ARIANNOL £3
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1914
BEIRNIAD PEDROG

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

Hon oedd y ddeugeinfed eisteddfod yng nghyfres Eisteddfodau Meirion, a gynhaliwyd yn ddi-fwlch ers 1875 (bu'n eisteddfod gadeiriol ers 1883). Prin y gwyddai'r pwysigion a ymgasglodd i ddathlu hynny mewn gwledd yng ngwesty'r Llong, Dolgellau ar nos Galan 1913, mai eisteddfod 1914 fyddai'r olaf am gyfnod hefyd.

Drannoeth yn yr eisteddfod, y Parch. Evan Roberts, gweinidog gyda'r Wesleyaid yng Nghaersws, a enillodd y gadair dan feirniadaeth Pedrog.

Roedd y beirniad a'r bardd buddugol yn bresennol yn yr eisteddfod, a chyfarchwyd Evan Roberts yn y seremoni gan Glan Wnion, Pedrog, W. Pari Huws, W. E. Jones, John Edwards ac eraill.

1915-1919

Cyhoeddwyd o lwyfan Eisteddfod 1914 mai arwrgerdd i Lywelyn Fawr fyddai testun y gadair ar gyfer 1915.

Fodd bynnag, â'r Rhyfel Mawr erbyn hynny wedi cychwyn, penderfynwyd mewn cyfarfod ar nos Wener 21 Awst, y byddid yn gohirio Eisteddfod Meirion ar gyfer 1915. Daethpwyd i'r un canlyniad ar gyfer eisteddfod 1916, pryd y canodd Robert James (Trebor Aled) fel hyn ar dudalennau Y Dydd:

Ai marw Eisteddfod Meirion - tybed?
Ateba y beirddion;
Hen wyl wiw bur i'n bron - yn ddihedd
Yw rhoi ei mawredd ar frodir meirwon.

Cynhaliwyd cyngherddau nos Galan yn ôl yr arfer yn ystod y rhyfel, ond gyda chynulleidfaoedd bychain. Aeth yr eisteddfod i drafferthion ariannol yn ystod yr un cyfnod, a phoenid am ei dyfodol.

Nid fu cwrdd cystadleuol llawn wedyn dan faner Eisteddfod Gadeiriol Meirion hyd ddydd Calan 1920.

1920

--
--

TESTUN Y PORTHLADDOEDD PRYDFERTH (PRYDDEST)
FFUGENW

NIFER YN CYSTADLU
GWOBR ARIANNOL
DYDDIAD CADEIRIO 1 IONAWR 1920
BEIRNIAD ELFED

LLEOLIAD YN 2020
Anhysbys

CYFEIRIADAU

- gwefan ArchivesHub, cyrchwyd 13.11.2020 https://archiveshub.jisc.ac.uk/search/archives/74ed8528-a797-30a1-b54a-6528e588a2d9

1883
- 'Dolgelley' yn The Llangollen Advertiser, 08.12.1882
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Dydd, 05.01.1883
- 'Ieremiah' yn Y Geninen, Cyf. II rhif. 3 - Gorffennaf 1884, tud. 209-213 [49-53]

1884
- 'Testun y Gadair' yn Y Dydd, 04.01.1884
- 'Eisteddfod Meirion, Calan, 1884' yn Y Celt, 11.01.1884
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, Calan, 1884' yn Y Dydd, 11.01.1884
- 'Barddoniaeth' yn Y Genedl Gymreig, 27.02.1884
- 'Englynion' yn Y Gwyliedydd, 13.08.1884

1885
- 'Cathl fy Awen' yn Y Dydd, 05.12.1884
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, 1885', yn Y Dydd, 09.01.1885
- 'Cadair wag Eisteddfod Meirion, 1885' yn Y Dydd, 20.03.1885

1886
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, Calan, 1886' yn Y Dydd, 08.01.1886

1887
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, Calan, 1887' yn Y Dydd, 07.01.1887
- Ieuan Ionawr, 'Cadeiriad Prif-Fardd Eisteddfod Meirion, 1887' yn Y Dydd, 14.01.1887
- 'Llenyddol a Cherddorol' yn Y Drych, 27.01.1887

1888
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, Calan, 1888' yn Baner ac Amserau Cymru, 07.01.1888

1889
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, Calan, 1889' yn Y Dydd, 04.01.1889

1890
- 'Eisteddfod Meirion' yn Y Dydd, 27.12.1889
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, Calan 1890' yn Y Dydd, 03.01.1890
- Iolo Caernarfon a Gwilym Eryri, 'Cyflafan Bethlehem' yn Y Dydd, 10.01.1890
- Glan Wnion, 'Llinellau' yn Y Dydd, 17.01.1890

1891
- 'Eisteddfod Meirion' yn The Llangollen Advertiser, 09.01.1891
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, 1891' yn The North Wales Chronicle, 10.01.1891
- T. D. Jones, 'Eisteddfod Meirion' yn Y Cymro, 15.01.1891
- - 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Baner ac Amserau Cymru, 11.01.1893

1892
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Genedl Gymreig, 06.01.1892
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Baner ac Amserau Cymru, 11.01.1893

1893
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Cymro, 05.01.1893
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion Calan, 1893' yn Y Dydd, 06.01.1893
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Baner ac Amserau Cymru, 11.01.1893
- Morris, Richard Roberts yn Y Bywgraffiadur Cymreig, cyrchwyd 18.03.2021 https://bywgraffiadur.cymru/article/c-MORR-ROB-1852

1894
- 'Cadeirio Bardd' yn Y Tyst, 19.01.1894
- 'Cyfansoddiadau Newyddion' yn Y Drych, 23.05.1895

1895
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Genedl Gymreig, 08.01.1895
- 'At Olygydd "Y Dydd"' yn Y Dydd, 25.01.1895

1896
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Baner ac Amserau Cymru, 08.01.1896

1897
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Dydd, 08.01.1897
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Negesydd, 08.01.1897
- 'Eisteddfod Meirion' yn Y Llan, 08.01.1897

1898
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, Calan, 1898', yn Y Genedl Gymreig, 04.01.1898
- 'Eisteddfod Meirion' yn Y Llan, 07.01.1898

1899
- 'Eisteddfod Meirion' yn Yr Wythnos a'r Eryr, 04.01.1899
- Cofnod Richard Roberts (Gwylfa) yn y Bywgraffiadur Cymreig, cyrchwyd 24.03.2021 https://bywgraffiadur.cymru/article/c-ROBE-RIC-1871

1900
- 'Amrywiol' yn Y Negesydd, 21.04.1899
- Cofnod Wicipedia T. E. Ellis, cyrchwyd 24.03.2021 https://cy.wikipedia.org/wiki/Thomas_Edward_Ellis
- 'Meirion Chair Eisteddfod' yn y Meirioneth County Times, 04.01.1900
- 'Eisteddfod Meirion' yn Gwalia, 09.01.1900
- 'Trawsfynydd' yn Y Tyst, 24.01.1900

1901
- 'Eisteddfod Meirion' yn Yr Wythnos a'r Eryr, 02.01.1901
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, Calan, 1901' yn Baner ac Amserau Cymru, 05.01.1901
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Yr Herald Cymraeg, 08.01.1901

1902
- 'Eisteddfod Meirion' yn Y Negesydd, 09.01.1902
- Rhestr archifau LlGC, cyrchwyd 26.03.2021 https://archifau.llyfrgell.cymru/index.php/pryddest-paradwys-ail-yn-eisteddfod-meirion

1903
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn y Cambrian News (Gogledd), 02.01.1903
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Dydd, 02.01.1903

1904
- 'Eisteddfod Meirion, Calan, 1904' yn Y Goleuad, 08.01.1904
- 'Hermas yn ymyl Cadair Meirion' yn Seren Cymru, 18.03.1904
- 'Eisteddfod Renounced' yn yr Evening Express, 21.11.1905

1905
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Negesydd, 05.01.1905
- 'Dolgelley Chair Eisteddfod' yn y Llangollen Advertiser, 06.01.1905
- 'Beirniadaethau Barddonol Eisteddfod Meirion' yn Y Dydd, 06.01.1905
- 'Cadeirfardd arall' yn Seren Cymru, 13.01.1905

1906
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Baner ac Amserau Cymru, 03.01.1906
- 'Meirion Eisteddfod' yn y West Wales Advertiser, 04.01.1906
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Dydd, 05.01.1906

1907
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Baner ac Amserau Cymru, 09.01.1907
- 'Eisteddfod Meirion' yn Y Goleuad, 09.01.1907
- 'Isfryn' yn Y Brython Cymreig, 24.01.1907

1908
- 'Eisteddfod Meirion' yn Y Tyst, 08.01.1908
- 'Eisteddfod Meirion, Calan, 1908', yn The Aberystwyth Observer, 09.01.1908

1909
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Negesydd, 07.01.1909

1910
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Goleuad, 05.01.1910

1911
- Adran hysbysebion Y Dydd, 23.09.1910
- Adran hysbysebion Yr Herald Cymraeg, 29.11.1910

1913
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion, Dydd Calan, 1913' yn Y Goleuad, 08.01.1913

1914
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Goleuad, 07.01.1914
- 'Eisteddfodau'r Calan' yn Y Brython, 08.01.1914
- 'Meirion Chair Eisteddfod' yn The Cambrian News, 09.01.1914

1915-1919
- 'Eisteddfod Gadeiriol Meirion' yn Y Goleuad, 07.01.1914
- 'Eisteddfod Meirion' yn Yr Adsain, 25.08.1914
- 'Eisteddfod Meirion' yn Y Dydd, 01.10.1915

1920
- Adran hysbysebion Y Cymro, 19.11.1919

EISTEDDFOD GADEIRIOL MEIRION, DOLGELLAU